سازمان تجارت جهاني (World Trade Organization) سازماني است كه چندين موافقت نامه از جمله موافقت نامه تعرفه و تجارت (گات) را دربرمي‌گيرد. اين سازمان قوانين جهاني تجارت را تنظيم مي‌كند. در اين مقاله ما را دنبال كنيد تا شما را با تاريخچه سازمان تجارت جهاني، اهداف، اصول و اركان گات آشنا كرده و در ادامه به بررسي اعضا، ساختار و اهداف سازمان تجارت جهاني بپردازيم.

تاريخچه سازمان تجارت بين الملل

در خلال جنگ جهاني در سال ۱۹۴۱، منشور آتلانتيك كه حاوي اصولي ازجمله خودمختاري دولت‌ها، برابري دسترسي به مواد اوليه، آزادي درياها و خلع سلاح بود، مابين دولت‌هاي بزرگ (رزولت و چرچيل و بعد‌ها آمريكا و انگلستان و…) به امضا رسيد.

در اين سند بر اين موضوع تأكيد شد كه همكاري ميان ملل آزاد جهان و به‌طور كلي ايجاد يك سيستم تجارت بين‌المللي بعد از جنگ جهاني دوم بايد ادامه پيدا كند، زيرا بعد از جنگ جهاني دوم، كشور‌هاي درگير جنگ، با اقتصاد نامطلوب و نابه‌ساماني مواجه شدند. لذا اين كشور‌ها جهت سامان دادن به اوضاع اقتصادي و فرار از اين وضعيت، به برقراري يك سيستم تجارت جهاني براساس عدم تبعيض و مبادله‌ي آزاد كالا و خدمات نياز داشتند. در اين راستا، در سال ۱۹۴۵، آمريكا درمورد نظام اقتصادي بين‌المللي، پيشنهاد گسترش اشتغال و تجارت در سطح بين‌الملل را ارائه داد و شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل (پيشتر در مورد اين سازمان توضيح داده شده است) در ژنو، طي دو كنفرانس جداگانه كه درمورد مسائل اقتصاد بين‌المللي بود، اين پيشنهاد را مورد بررسي قرار داد.

در سال ۱۹۴۷، در يكي از اين كنفرانس‌ها، طرح سازمان تجارت جهاني مطرح گرديد كه به‌دليل مخالفت كشور‌هاي توسعه‌نيافته با شكست مواجه شد. در كنفرانس ديگري كه در زمينه‌ي مسائل گمرك بود، مقرر گرديد تا زماني كه سازمان تجارت جاني تشكيل نشده، موافقت‌نامه‌اي تحت عنوان تعرفه و تجارت يا گات (كه به‌نوعي پيش نويس سازمان تجارت جهاني است) به امضاي ۲۳ كشور مهم جهان برسد كه اين موافقت‌نامه در سال ۱۹۴۸، درحالي‌كه فقط درمورد تجارت كالا و نه تجارت خدمات بود لازم‌الاجرا گرديد.

اين موافقت‌نامه بعد‌ها در اول ژانويه ۱۹۹۴ در چهارچوب موافقت‌نامه‌ي مراكش به سازمان تجارت جهاني تبديل گرديد. با توجه به پيش‌نويس‌بودن گات جهت تشكيل سازمان تجارت جهاني، ابتدا تعريفي از اهداف و ساختار اين موافقت‌نامه ارائه مي‌شود.

موافقت نامه‌ تعرفه و تجارت گات ، اهداف و ساختار آن

گات اهداف متعددي را جهت تضمين امنيت تجاري ازطرق زير دنبال مي‌كند:

كاهش نرخ‌هاي گمركي و ساير موانع تجاري؛

حذف تبعيض در مبادلات تجاري و تضمين اشتغال كامل و توسعه‌ي استفاده از منابع جهاني و تشويق توليد و آزاد‌سازي تجاري.

اصول گات

• اصل عدم تبعيض در روابط تجاري (اصل دولت كاملة‌الوداد؛ به‌معناي اين است كه هرگاه يكي از دولت‌هاي عضو موافقت‌نامه از شرايط مساعدي دررابطه با عوارض گمركي وارداتي و صادراتي برخوردار گرديد، اين شرايط به ساير دولت‌هاي عضو تسري داده شود.)؛
• استفاده از حقوق گمركي به‌عنوان وسيله‌اي براي حمايت از صنايع داخلي؛
• آيين‌هاي مشاوره‌اي و حل‌وفصل اختلافات؛
• شناخت موافقت‌نامه‌هاي تجاري منطقه‌اي؛
• ممنوعيت ايجاد محدوديت كمّي در واردات.

ساختار موافقت نامه‌ تعرفه و تجارت

گات داراي چهار ركن است كه عبارت‌اند از:

۱. اجلاس اعضا

اين اجلاس به‌عنوان عالي‌ترين ركن گات، معمولا سالي يك‌بار جلسه تشكيل مي‌دهد. اعضاي آن فعاليت‌هاي گات را بررسي مي‌كنند و تصميماتي مي‌گيرند كه اين تصميمات نيز با رأي اكثريت يا دوسوم اعضاي رأي‌دهنده اتخاذ مي‌شوند.

۲. شوراي نمايندگان

اين شورا مركب از نمايندگان دولت‌هاي عضو است كه معمولا ۹ بار در سال تشكيل جلسه مي‌دهد. اين شورا به اختلافات تجاري دوجانبه، درخواست‌هاي جديد عضويت، تخلفات و گزارش‌هاي گروه‌هاي كاري رسيدگي مي‌كند.

۳. كميته‌هاي دائمي و گروه‌هاي كاري

اين كميته‌ها مسائلي را كه منافع خاصي براي كشور‌هاي درحال توسعه دارند و همچنين وضعيت كشورهايي را كه به محدوديت‌هاي تجاري متوسل شده‌اند، بررسي مي‌كنند. از طرفي، گروه‌هاي كاري براي حل‌وفصل مسائل جاري، بررسي مطابقت موافقت‌نامه‌هاي منعقده با كشور‌هاي عضو و… تشكيل شده‌اند.

۴. دبيرخانه

اين دبيرخانه كه در رأس آن مديركل قرار دارد، مسئول اداره‌ي اركان دائمي گات است. همچنين از ديگر وظايف آن ارائه كمك‌هاي فني به كشور‌هاي درحال توسعه است.

درواقع، گات دادگاهي بين‌المللي است كه دولت‌ها مي‌توانند اختلافات خود را با ساير اعضاي گات در آنجا حل‌وفصل كنند. همچنين تا به حال ۸ مذاكره درمورد مسائل تجاري در چهارچوب گات برگزار شده كه هدف اصلي از اين مذاكرات، كاهش حقوق گمركي و ساير موانع در مبادلات تجاري بين‌المللي بوده است. در ميان اين مذاكرات، مذاكرات دور اوروگوئه حائزاهميت است، زيرا اين مذاكرات كه حدود ۸ سال به‌طول انجاميد، سرانجام در سال ۱۹۹۴ منجر به تبديل گات به سازمان تجارت جهاني و همچنين امضاي سند نهايي شد. اين سند نهايي، سندي حقوقي، شامل نظرات دولت‌ها درخصوص دسترسي به بازار كالاها و خدمات است.

سازمان تجارت جهاني

سازمان‌هاي بين‌المللي تجمعي از دولت‌هاست كه منجر به تشكيل نهادي جديد و دائمي با اركان خاص و شخصيت حقوقي بين المللي مي‌شود. اين سازمان‌ها كامل‌ترين ساختار براي تحقق بخشيدن به يك يا چند هدف مشترك هستند.

سازمان تجارت جهاني با نام اختصاري WTO يا OMC سازماني بين‌المللي و از مؤسسات تخصصي سازمان ملل متحد است كه ۱۱۳ كشور جهان در مراكش، سند آن را امضا كردند و تا سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۱۲۴ دولت، عضو اين سازمان شدند. لازم به ذكر است كه ايران عضو سازمان تجارت جهاني نيست و فقط ناظر محسوب مي‌شود.

سازمان تجارت جهاني موافقت‌نامه گات، نتايج نشست دور اوروگوئه، موافقتنامه‌هاي همه جانبه و تمامي موافقت‌ها و قواعدي كه در موارد ذكر شده وجود دارد را در بر مي‌گيرد. و از طرفي اين سازمان موافقتنامه مربوط به حل و فصل اختلافات و مكانيسم بررسي سياست‌هاي تجاري را اداره و اجرا مي‌كند.